Vaak kunnen de leden van een driehoek het goed met elkaar vinden. Als Driehoeksbegeleider ondersteun ik driehoeken die vast (dreigen te) lopen. Toegevoegde professionaliteit dus.
Wat maakt ons tot professionals? In elk geval niet dat wij onfeilbare wezens van een hogere orde zijn. Als professional mag je dus best:
• Fouten maken
• Emoties tonen
• Spontaan zijn
• Op je intuïtie afgaan
• Je kwetsbaarheid laten zien.
Wat is professionaliteit wél? Allereerst natuurlijk dat je een vak hebt geleerd en (daarom) over voldoende kennis en kunde beschikt, en een passende beroepshouding hebt. Verder is het belangrijk dat je een betaalde kracht bent.
Anders dan familieleden ben je tijdelijk toegevoegd. Professionals zijn passanten, voorbijgangers in het leven van cliënten. Dat maakt hen bescheiden ten opzichte van ouders, broers en zussen; die hebben immers ‘levenslang’.
Tenslotte dienen professionals afgerekend te worden op hun resultaten. Ze moeten voldoen aan professionele standaarden. Hun werk dient navolgbaar en controleerbaar te zijn. Dat betekent dat ze methodisch werken. En dat ze geregeld reflecteren over hun werk. Dat ze zowel na- als voor-denken. Ze mogen van tijd tot tijd een fout maken, maar liefst niet twee keer dezelfde. En als cliënten ontevreden zijn, heeft dat consequenties.
Nu de belangrijkste vraag: wat is een goede professional? Ik stel die vraag aan Wytze, één van onze cliënten, terwijl hij mij een kopje koffie inschenkt. “Goeie leiding luistert naar mij. En als ze dat niet doen, hoepelen ze maar op”.
Het stimuleren van autonomie bij cliënten begint met (maar houdt niet op bij) aandachtig luisteren. Luisteren naar cliënten betekent voor mij ook luisteren naar ouders. Want wie autonomie stimuleert tegen de zin van ouders, stuurt aan op rebellie. En daar zijn cliënten niet mee geholpen.
Een goede professional doet wat hij belooft; liefst iets meer, liefst iets eerder. Zij of hij straalt dus daadkracht uit, vertoont weinig uitstelgedrag. Ik erger me aan coaches die mooie volzinnen formuleren, maar hun cliënten eindeloos laten wachten als het op daden aankomt. Voor een verbaal beperkte cliënt is negatief gedrag de enige mogelijkheid om daar tegen te protesteren. En dat moet dan met afspraken en regels de kop ingedrukt worden. Voorkómen is echter nog altijd beter dan genezen.
En een goede professional gaat met mensen een band aan. Orthopedagogiek houdt voor mij bovenal ontmoeting in. Autisten ontmoet je niet, mensen wel. Lang geleden stelde hoogleraar orthopedagogiek Ter Horst de vraag: “Heeft deze opvoeder iets over voor het kind?” Helaas zijn er nog altijd orthopedagogen die over cliënten uitspraken doen zonder hen ooit echt ontmoet te hebben. Zoals er ook nog steeds psychiaters zijn die ouders de grond in boren na het verhaal van één van hun kinderen gehoord te hebben.
Hoe word je professioneler? Natuurlijk helpen scholing en vooral ervaring. Maar het hangt wel af van het soort ervaring. Ik vind het griezelig hoe snel een nieuwe collega meegezogen kan worden in een team waar een negatieve sfeer heerst, waar helpen meer met macht dan met dienstbaarheid geassocieerd wordt.
Ik ben vooral professioneler geworden door ervaringen te koppelen met lezen. Wie meer over professionaliteit wil lezen, raad ik twee boeken aan. Chaim van Unen heeft een prachtig boek over professionaliteit geschreven. Zijn opvatting daarover is samen te vatten met deze oneliner: ‘Kwetsbaar in je beheersing en beheerst in je kwetsbaarheid’. Makkelijker leesbaar is het boek van de New-Yorkse psychiater Irvin Yalom over dit thema. Het lezen ervan maakt reflecteren over je professionaliteit een plezierige bezigheid.
Chaim van Unen: De professionals; hulpverleners tussen kwetsbaarheid en beheersing. (2000). Delft, Eburon.
Irvin Yalom: Nietsches tranen; roman van een obsessie. (2005). Amsterdam, Balans.
Dit artikel verscheen eerder in KLIK (dec 2002).